Czym jest nauka obywatelska?

Najprościej rzecz ujmując, nauka obywatelska to badania naukowe prowadzone przez osoby niebędące zawodowymi naukowcami. Niektóre z największych odkryć na świecie zostały dokonane przez osoby nieposiadające oficjalnych kwalifikacji naukowych ani funduszy. Na przykład planeta Uran została odkryta w 1781 r. przez astronoma amatora Williama Herschela, który zbudował własny teleskop i zarabiał na życie jako muzyk. Nawet słynny przyrodnik Karol Darwin, który wymyślił teorię ewolucji, był z wykształcenia lekarzem. 

Każdy może zostać wolontariuszem nauki. Obywatele pracujący na rzecz nauki są szczególnie przydatni w dużych projektach, w których naukowcy muszą zebrać informacje z całego kraju, a nawet świata. W takich sytuacjach nie ma wystarczającej liczby wykwalifikowanych naukowców, którzy mogliby samodzielnie przeprowadzić takie badania, dlatego pomoc społeczeństwa jest niezbędna.

Nie musisz w tym celu być ekspertem. Często zadania są dość proste - na przykład fotografowanie roślin lub obserwowanie ptaków w ogrodzie. W przypadku bardziej skomplikowanych zadań na pewno otrzymasz szkolenie dotyczącego tego, co dokładnie masz robić. Następnie możesz przesłać swoje obserwacje do naukowców prowadzących projekt, którzy połączą je w całość i przeanalizują wyniki..

Jak nauka obywatelska pomaga ptakom?

Ptaki można spotkać niemal w każdym zakątku świata, często wędrują one na duże odległości. Badania obywatelskie mogą nam pomóc w śledzeniu liczebności ptaków i zmian zachodzących na całym świecie. Dzięki tym informacjom możemy zidentyfikować gatunki i siedliska, które są zagrożone, i podjąć działania, które im pomogą. Na przykład ochotniczy obserwatorzy ptaków w ramach Europejskiego Programu Monitorowania Pospolitych Ptaków pomogli odkryć, że w ciągu ostatnich 40 lat w Europie ubyło około 600 milionów ptaków lęgowych, co w dużej mierze spowodowane było intensywnym rolnictwem. Z kolei obywatele na całym świecie korzystają z aplikacji telefonicznej Natura Alert, aby zgłaszać wszelkie niebezpieczeństwa zagrażające ich lokalnym Ostojom Ptaków i Bioróżnorodności IBBA, co skłania organizacje i służby ochrony przyrody do podjęcia stosownych działań.

Zdjęcie: Zespół monitorujący ptaki nad jeziorem Mbeubeuss, Senegal; ©NCD

Ptaki występują również w odludnych miejscach, do których naukowcy mają utrudniony dostęp. W tym przypadku również mogą pomóc lokalni mieszkańcy. W 2021 r. dwóch przyjaciół zbierało materiały w lesie deszczowym na Borneo, gdy natknęli się na nieznany im gatunek ptaka. Po wysłaniu zdjęcia do lokalnej grupy obserwatorów ptaków, dowiedzieli się, że obserwowali babkę czarnoszyją - gatunek nienotowany od 172 lat i uważany za wymarły.

Innym sposobem, w jaki nauka obywatelska pomaga ptakom, jest zachęcanie ludzi do podziwiania i szanowania przyrody. Spędzanie czasu na obserwowaniu ptaków i zdobywaniu wiedzy o nich sprawia, że ludzie chętniej je chronią. Pomysł ten jest znany od wieków: w 1900 roku ornitolog Framk M. Chapman zapoczątkował w USA trwający obecnie Audubon Christmas Bird Count, aby zastąpić tradycyjne świąteczne polowania na ptaki, podczas których ginęły tysiące ptaków rocznie. Na Cyprze, gdzie polowania na ptaki są wciąż głęboko zakorzenione w lokalnej kulturze, nasz partner BirdLife Cyprus wydał przewodnik dla dzieci "Co to za ptak?", aby zainspirować nowe pokolenie miłośników przyrody.

Zdjęcie: Spędzanie czasu na obserwowaniu ptaków sprawia, że ludzie są bardziej skłonni je podziwiać, a tym samym chronić, ©Asociacion Calidris

Jak mogę się zaangażować?

Do wyboru jest wiele różnych projektów z zakresu nauki obywatelskiej. Jednym z przyjemnych sposobów zaangażowania się młodych ludzi jest zgłaszanie obserwacji gatunków Spring Alive na naszej interaktywnej mapie. Dzięki temu będziemy mogli śledzić migracje ptaków w czasie rzeczywistym, gdy kolejne doniesienia o stwierdzeniu ptaków będą przesuwały się z kraju do kraju.

Skontaktuj się ze swoim krajowym partnerem Spring Alive, aby dowiedzieć się o projektach nauki obywatelskiej w Twoim kraju, lub jeśli szukasz czegoś bardziej globalnego, pobierz aplikację mobilną eBird, gdzie możesz rejestrować swoje obserwacje ptaków gdziekolwiek jesteś na świecie. Jeśli chcesz tylko spróbować, rozważ zapisanie się na jednorazową akcję liczenia ptaków, taką jak Światowy Weekend Ptaków lub EuroBirdwatch. Poza tym, jeśli zobaczysz jakieś niezwykłe dzikie zwierzęta lub zauważysz zagrożenia dla przyrody, zawsze możesz zgłosić je lokalnym służbom lub organizacjom grupy ochrony przyrody.

  
Zdjęcie: Ornitolodzy obserwujący ptaki, Norfolk UK  © World Migratory Bird Day

Biorąc udział w projekcie nauki obywatelskiej, należy dokładnie przestrzegać wytycznych i starać się nie przeszkadzać dzikim zwierzętom. Jeśli nie otrzymasz innych instrukcji, staraj się pozostać w okolicy lub korzystaj z przyjaznych dla środowiska środków transportu, aby ograniczyć emisję paliwa. Zawsze upewnij się, że informacje, które podajesz, są dokładne - np. sięgnij do przewodnika po ptakach - i zapytaj organizatorów, jeśli nie jesteś czegoś pewien. Dzięki temu Twoje obserwacje będą jak najbardziej przydatne i naukowe, a my będziemy mogli skierować działania ochronne tam, gdzie są one najbardziej potrzebne.